De K-rijtuigen

Het begrip K-rijtuig betekent: rijtuigen met deuren aan de uiteinden, met balkons aan de uiteinden, met middengang en met doorgang = aan elk uiteinde een overgangsbruggetje en (vouw-)balgen.

 Er waren 3 reeksen voorzien in het K-type:
 K1: te herkennen aan het dak met zichtbaar gespijkerde platen en de “Torpedo”verluchters;
 K2: te herkennen aan het effen dak en de plooideuren met 3 vleugels – in deze reeks werden enkel 2^e klasse rijtuigen, eventueel voorzien van een bagageafdeling gebouwd;
 K3: te herkennen aan het effen dak en de “Schepens”verluchters. Ook in deze reeks werden enkel 2^e klasse rijtuigen gebouwd.

Oorspronkelijk waren er  3 K-types voorzien bij de NMBS. In 1994 echter kocht de NMBS van de franse  spoorwegen (SNCF) 84 rijtuigen van het type USI en UIC, die vanaf de nieuwe uurregeling in mei 1995 in dienst kwamen. Deze werden ondergebracht als reeks K4.

Vanaf 1933 begon de NMBS met de bouw van een belangrijke reeks (503 stuks) metalen rijtuigen met draaistellen (type Pennsylvania) bestemd voor de grote binnenlandse verbindingen.  Het was de start van een reeks genaamd  K1. Er werden o.a. 122 gemengde rijtuigen 1^ste/2^de klasse gebouwd (nrs 2001-20122). Ze hadden 2 centrale afdelingen (coupés) 1^ste klasse met elk 6 zitplaatsen, langs weerzijden geflankeerd door deze van 2^de klasse respectievelijk “Rokers” (30pl.) en “Niet-rokers” (22 pl.).De rijtuigen waren 22m lang, 23,32m over de buffers. Alle rijtuigen waren geschikt voor snelheden tot 140 km/u.Oorspronkelijk werden de volgende types gebouwd:

a2b7:  122 stuks
b9:       40 stuks
c11:    247 stuks + 1 prototype
b6p:     40 stuks
c7p:      53 stuks

Van de 503 rijtuigen werden er tijdens de oorlog 117 rijtuigen vermist of vernield. Nadien volgden vele verbouwingen, wat aanleiding gaf tot verschillende hernummeringen.
De rijtuigen werden bij de moderniseringen voorzien van elektrische verwarming en/of van nieuwe vensters met een kader in opgelegd aluminium (vanaf 1957) en/of van simili-bekleding van de zetels in de B-rijtuigen (1966-68).
Er valt op te merken dat ten tijde van de bouw, de rijtuigen niet uitgerust waren met vouwbalgen en overgangbruggetjes, zodat de overgang van het ene naar het andere rijtuig niet mogelijk was.
De zeer geslaagde golving van één der kopwanden van de rijtuigen met bagageafdeling roept een beeld op van de tijd toen het nog gebruikelijk was de bagageafdeling op het einde van het konvooi te plaatsen.
106 rijtuigen werden in 1982-84 verkocht aan Marokko en aldus verscheept (85 st. B11, 8 st. B9, 13 st. BD).
Het hoeft geen betoog dat in 1985 de meer dan vijftig jaar oude K1 rijtuigen dringend aan vervanging toe waren. Dat er toen nog in dienst waren is een bewijs van hun stevigheid, doch ze beantwoorden niet meer aan de huidige comfortnormen.
Begin 1980 kwam zelfs nog een studie klaar om de K-rijtuigen te voorzien van elektro-pneumatisch bediende zwaaideuren, zoals deze van de M4-rijtuigen. Eerst zouden 12 rijtuigen bij wijze van proef uitgerust worden. Op 22.04.84 kwam in de CW Mechelen het A-rijtuig 21108 klaar met deze automatische deuren. Uit besparingen werden de andere rijtuigen niet aangepast. Op 13.06.86 werd dit rijtuig buiten dienst gesteld zonder ooit met de nieuwe deuren dienst gedaan te hebben.
De K-rijtuigen werden in het begin van de jaren 80 hoofdzakelijk vervangen door 580 M4-rijtuigen.
Op 30.06.85 waren er nog 79 K1-rijtuigen in dienst.
Eind 1993 waren er nog 30 K1-rijtuigen in dienst: 13 rijtuigen A, 7 rijtuigen AD en 10 rijtuigen ADR. Ze worden in reserve gehouden voor bijzondere treinen.

reeks a2b7

In de oorlog werden 29 rijtuigen vernield, 1 rijtuig is in 1947 uitgebrand.
Deze reeks onderging verschillende verbouwingen naar de types a1b7r, b9 (1947), later naar A5DR, A9, A8R (1956-57) en nog later naar A9, B9 en A4B5 (1964-65).
In 1978-80 werden verscheidene rijtuigen nog gemoderniseerd. 

A9: 1^ste klasse 21001 tot 21056. 40 A9 rijtuigen 21001 tot 21040 werden ingeschakeld in het internationaal verkeer (UIC 51) (1963-78), ze kregen dan ook een “B” op de zijwand. Ze werden vooral gebruikt voor extra-treinen o.a. voor de mutualiteiten naar Zwitserland (Intersoc).

A8R: 1^ste klasse/snackbar. 21901 tot 21912. Deze reeks van 12 rijtuigen ontstaat door het inrichten van de centrale middengang en een snack-bar afdeling.

A4B5: gemengd 1^ste/2^de klasse. 23001 tot 23010. De 10 eenheden komen uit de deklassering van de rijtuigen A in 1964. Sommige rijtuigen werden voorzien van moderne vensteropeningen.

B9: 2^de klasse. 22601 tot 22610. In 1964 en 1966 omgevormd uit rijtuigen A en AR.

A5DR: 2^de klasse/bagage/snack. 28901 tot 28915. Ze ontstonden door ombouw in 1952/53. Vanaf 1957 werden nieuwe vensters met een kader in opgelegd aluminium geplaatst.

A9: 1^ste klasse. 21113 tot 21115 en 21131 tot 21136. Deze rijtuigen werden volledig heringericht met een centrale middengang.

 reeks b9

In de oorlog werden 13 rijtuigen vernield. In 1956/57 werd de reeks omgebouwd naar A9. 21101 tot 21112 en 21116 tot21130. Verscheidene rijtuigen kregen toen bogies type 25.
Eén rijtuig 21108 werd in 1984 als proef voorzien van automatische deuren.

reeks c11

In de oorlog gingen 13 rijtuigen verloren. 21 rijtuigen werden door brand vernield in 1947.
In 1956-57 werd de 3^e klasse afgeschaft en werd deze reeks hernummerd in 2^e klasse B11. 22001 tot 22185.
6 rijtuigen werden in 1977-78 opgenomen in het internationaal verkeer (UIC 51).

Rijtuig 22182

reeks b6p

In de oorlog gingen 13 rijtuigen verloren. Hernummerd als A6D. 28001 tot 28008 en 28101 tot 28127.  De meeste rijtuigen werden in 1979-80 gemoderniseerd. 8 rijtuigen waren voorzien van een kleine uitkijkpost, deze werden in 1978-81 weggenomen.

reeks c7p

Hiervan gingen 8 rijtuigen verloren in de oorlog. In 1956-57 werden deze hernummerd  als 2^e klasse B7D. 29..01 tot 23018 en 29101 tot 29127.  16 rijtuigen waren voorzien van een kleine uitkijkpost. Sommige rijtuigen werden in 1980-81 gemoderniseerd. Van een vierde der rijtuigen werd de uitkijkpost dan weggenomen.

10.12.1932        5 cijfers
05.08.1954       5 cijfers – hernummering der bagagrijtuigen
10.07.1957        5 cijfers – hernummering afschaffing 3^e klasse: deze nummering is heden   nog intern in gebruik bij de NMBS (staat doorstreept op de rijtuigen).
29.11.1968       12 cijfers - UIC-nummering, deze is van toepassing vanaf 05-1969 voor de RIC-rijtuigen en vanaf 10-1970 voor de rijtuigen voor binnenverkeer.
Bij verbouwingen worden uiteraard ook tussentijds hernummeringen uitgevoerd.
26 rijtuigen (8b6p en 16 c7p) werden in 1936-37 omgebouwd met een tolafdeling in het pakwagengedeelte volgens RIC-voorschriften. Van deze rijtuigen werd de uitkijkpost verkleind tot 30 cm i.p.v. 48 cm.

In januari 1995 bracht OVB de K1 rijtuigen in H0 op de markt. De nummering van de door OVB uitgebrachte rijtuigen is deze uit de periode 1964-68 voor de A4B5 en het B9 rijtuig, de periode 1957-68 voor de overige rijtuigen. Voor de keuze van de bijpassende loc kan men gebruik maken van stoom-, diesel- en elektrische locomotieven uit dezelfde periode. Voor diesel- en elektrische locs is dit uiteraard een groene livrei met type aanduiding (6 kleine cijfers!) De rijtuigen werden overal ingezet, voornamelijk op grote lijnen.

Bronnen:

Metalen rijtuigen van de NMBS (Arbac-GTF)
Tijdschriften GTF-Trans Fer
Tijdschriften TTZ-LSV
NMBS - Het spoor                                

De K2-rijtuigen

In 1953-54 werden de binnenlandse rijtuigen aangevuld met een nieuwe reeks K2 rijtuigen. Oorspronkelijk werden er 116 rijtuigen 3de klasse en 10 rijtuigen 3de klasse/snackbar gebouwd. Ze werden in 1965-67 alle omgezet in B-rijtuigen. Van de 10 rijtuigen met bagageafdeling werd de uitkijkpost verwijderd in 1983.

Ze zijn te herkennen aan de plooideuren met 3 vleugels en uitsluitend 2de klasse en 2de klasse/bagage.

De K3-rijtuigen

En nogmaals ter aanvulling van de binnenlandse dienst werd in 1966-58 een reeks van 100 3de klasse rijtuigen gebouwd.
De reeks werd in 1986, bij de afschaffing van de 3de klasse, overgedragen naar de 2de klasse. De kasten van deze rijtuigen werden door de dienst M van de NMBS ontworpen en door de CW Mechelen volledog gebouwd, terwijl de bogies type Schlieren door de CW Salzinnes werden gebouwd. Een verwezelijking volledig op het aktief van de nationale maatschappij.
Ze werden nooit als 3de klasse gebruikt.

Ze zijn te herkennen aan het effen dak met "Schepens" verluchters. Uitsluitend 2de klasse.

De K4 rijtuigen

Als gevolg van de vroegtijdige buitendienst stelling van vijftig dubbele treinstellen van de series 50-53 en 54 en van het verdwijnen van een veertigtal eerbiedwaardige rijtuigen K1 en K3, gepland voor 1995 stelde de NMBS vast dat ze zou worden geconfronteerd met een tekort aan rijtuigen tussen 1995 en 2000. Op dat moment zouden alle rijtuigen I11 en treinstellen AM 96 geleverd zijn.

Vanaf 1993 voorzag de maatschappij het huren van materieel in de buurlanden. Zij vond echter geen oplossing. Ten einde raad leek het aankopen van de rijtuigen van de SNCF de beste oplossing.

Begin 1994 stelde de SNCF aan de NMBS voor om tweedehands materieel te kopen. Het aanbod gold voor 69 USI rijtuigen en 15 rijtuigen UIC die werden gereviseerd en herschilderd op kosten van de SNCF.

 

De levering startte in 1995.

Het betrof:

• 55 rijtuigen B10t USI 2de klas van het type "coach" daterend uit de jaren 1963-73
• 14 rijtuigen B4t4 USI 2de klas ex A4t4 van het type centrale compartimenten en "coach" aan de uiteinden gebouwd tussen 1964 en 1969
• 15 rijtuigen B5d UIC 2de klas bagagewagen, bouwjaren tussen 1969 en 1973 (deze laatste werden gecommercialiseerd door een andere constructeur van modeltreinen en zijn te informatieve titel vermeld).

Het voorstel van de SNCF voorzag ook het herstellen van de 1ste klas (A4t4) van 14 rijtuigen B4t4 en van de aanpassing van de deuren zodat deze automatisch konden gesloten worden.
De rijtuigen UIC zijn in feite B10 aangezien de NMBS het bagagedeel niet gebruikte maar verkoos om een maximaal aantal zitplaatsen te voorzien. De rijtuigen werden dan ook in die zin aangepast.

De NMBS zou deze rijtuigen onderbrengen in de categorie K4 en koos de bordeaux livrei met witte band.

De UIC nummering werd aan België aangepast wat leidde tot volgende registratienummers:

• de USI B10 (B10t SNCF) kregen registratienummer B10 22501 tot 22550 ofwel in UIC 50 88 20 38 401 tot 455
• de USI A8 (B4t4 ex A4t4 SNCF) kregen registratienummer A8 21501 tot 21514 ofwel in UIC 50 88 18 38 401 tot 414
• de UIC BD (B10 SNCF) kregen registratienummer BD 29501 tot 29515 ofwel in UIC 50 88 82 38 401 tot 415
   

De diensten die door de K4, ex grote lijnen rijtuigen van de SNCF, werden verzekerd zijn de stoptreinen “P” in de buurt van Brussel. Deze diensten werden voorheen door M4 verzekerd.

In 1999 werden een groot aantal K4 verhuurd aan de Nederlandse spoorwegen. 80 eenheden om precies te zijn.
De huurperiode liep tot september 2002. De rest van de rijtuigen werd ongebruikt gestationeerd in Schaarbeek.
Gezien een verlenging van de huurovereenkomst kwamen de rijtuigen pas op 31 augustus 2003 in België terug.

De huur van de K4'en eindigde in twee stappen.
Een eerste deel werd op 15 juni en 2 augustus 2002 uit de dienst genomen en kwamen pas op 31 augustus in België terug.

Onmiddelijk na hun terugkeer in België werden deze K4-rijtuigen klaar gestoomd om de M2's te vervangen. Deze rijtuigen waren immers tot op de draad versleten.
Hun inzet in de reguliere dienst startte in oktober 2002 in de P- treinen vanuit Schaarbeek naar Tournai, Dendermonde en zelfs Arlon.

De laatste actieve K4'en keerden terug uit Nederland op het einde van de maand maart 2003.

Vanaf 15 december 2003 waren opnieuw zes rijtuigstellen actief bij de NMBS.

In tegenstelling tot wat men zou denken hebben de K4 rijtuigen toch de dienst op het Belgische net hervat. In afwachting van de levering van het nieuwe dubbeldek materieel M6 waarbij vertraging was opgetreden, had men de diensten van deze rijtuigen nog hard nodig.

De levering van de nieuwe dubbeldekkers type M6 was de uiteindelijke doodsteek voor de K4'en. Hun laatste trein reed op 12 december 2004.

Deze rijtuigen waren eigenlijk niet geschikt voor hun hoofdtaak, namelijk het verzekeren van P-treinen. Het kanaliseren van de reizigers door de te kleine toegangsdeuren verhoogde aanzienlijk de op- en afstaptijden in de stations. De schikking van de zetels in 2x2 in plaats van 2x3 bij de M4 veroorzaakte een gevoelige vermindering van het aantal zitplaatsen maar verhoogde wel het zitcomfort! Met hun gerenoveerde inrichting hoorden de K4-rijtuigen eerder thuis op de IC-verbindingen dan in overbevolkte P-treinen.

Bronnen: TSP- op de baan / Her spoor / GTF-Trans Fer / LS-models

K4 BD

K4 B10

K4 A8